BOEDDHA'S GLIMLACH

Het is frappant hoe weinig besef mensen hebben van hun eigen cultuur. Om nog maar te zwijgen van andere culturen. Velen voelen zich - in hun spirituele tocht - aangetrokken tot het boeddhisme (lekker exotisch) of zelfs tot de islam (lekker dogmatisch). Hun eigen joods-christelijke, hellenistische cultuur is te vrijblijvend, te wereldvreemd, te belerend, te repressief, gewoon te. Een antwoord daarop: lees gvdmm uw klassieken en weet waarover u praat.

Edoch dit even terzijde. In Bozar loopt reeds geruime tijd de tentoonstelling Boeddha's glimlach, een retrospectieve van het Koreaans Boeddhisme. En ja, boeddhisme en christendom hebben vele parallellen, maar ook cruciale verschillen. Een totaal verschillende benadering van de menselijke persoon en misschien zelfs belangrijker een totaal verschillende benadering van de werkelijkheid in zijn geheel. Opgaan in de leegte is niet zo evident voor een westerling die zijn subject-zijn juist te volle wil ontplooien.

En toch fascineert het boeddhisme. Vooral de vertwijfelde bodhisattva spreekt sterk aan. Een totaal menselijk beeld van een tot god verheven mens. Wat doet terugdenken aan de laatste woorden van Jezus aan het kruis...

HET BESCHRIJF

Schrijvers als helden. Het klinkt belachelijk, zeker als we helden zien als mensen die bijzondere daden verricht hebben. Mensen redden uit een of andere penibele situatie. Superhelden redden de hele wereld uit haar ondraaglijk lijden. Werk genoeg denk je dan. En schrijvers? Die zitten toch maar achter hun leeg scherm en vullen het met woorden. Niets opzienbarend. En zeker geen reden tot een of ander heldendom.

En toch voelde ik me als een kind dat geconfronteerd werd met een held. Cees Nooteboom in hoogst eigen persoon. Enige probleem, van deze held heb ik nog niets gelezen. Bij deze zal dit spoedig veranderen. Een kleine bibliografie en de bibliotheek kan weer aangevallen worden. Nooteboom is een held voor iemand anders, maar die zag het niet zitten om hem lastig te vallen met onbeduidende vragen. Spijtig, want in mijn kortstondige ontmoeting liet hij zich kennen als een zeer aimabele man. Een held van een andere orde. De nachten lijken niet meer zo eenzaam...

SIMON'S CAT

Een klein tussendoortje over katten en liefde...

ZWART/WIT

Door het oog van de lens. Voor velen onder ons is het beeld op de wereld, het beeld via de beeldbuis of dagbladen. Niets mis mee, want het kan onze blik verruimen. Afrika komt duizelingwekkend dichtbij door het oog van de lens. De genocide in Rwanda, de hongersnood in het oosten van Afrika, de oorlog in Irak - live te volgen via CNN. Je moet zelf niet meer in de gevarenzone treden om het allemaal mee te maken. Gewoon achterover geleund in je zetel (en om het helemaal af te maken, met chips en een drankje, of tijdens het ontbijt).

Cinema Zed stelde een reeks documentaires samen met beelden van de mensen achter de camera's. In hoofdzaak fotografen, die vaak verdwijnen achter hun foto's. Ongemakkelijk en sterk ontnuchterend waren de documentaire The Death of Kevin Carter en Black + White. De eerste handelt over Kevin Carter en zijn dubieuze foto waarmee hij de pullizerprice in de wacht sleepte. De hongersnood in Afrika kreeg opnieuw een prangend gelaat. Nog meer greep de documentaire Black + White me naar de keel. Hierin volgt Zam Salim de fotograaf David Gillanders op zijn reis naar Oekraïne voor een zoektocht naar de rioolkinderen uit een eerdere reportage. Hier wordt inderdaad niet gesproken over God of kunst. Hier wordt gesproken over de dagelijkse strijd van mensen om te overleven. Eten, onderdak, veiligheid. Primaire behoeften die voor velen onvervuld blijven.

Is het pervers om pas doorheen deze beelden te beseffen dat we het hier goed hebben? Dat we door onnodige ruzies en kleinzieligheden mensen afstoten in plaats van elkaar te helpen in onze kleine(-re) strijd om te overleven? Of is dit te pastoraal?

LIBERA ME

Er is iets mis met een bepaalde vorm van zinsbegoocheling en datering. Zo is het jaren de traditie (geweest) om rond Pasen Parsifal van Wagner te programmeren. Dit jaar deed onze koninklijke nationale opera de Munt er nog een schepje bovenop. Rond allerheiligen - u kent het hopelijk toch nog - een requiem. Hopelijk is het een eenmalige programmering, maar je weet nooit.

Niet dat het requiem - van Verdi - niet mag. Maar laten we eerlijk zijn. Het geloof kwijnt weg, de menselijke samenhang ook. En onze schrik voor de dood groeit stilaan uit tot ongehoorde proporties. De dood is steeds het andere, en niet ik. Een schandaal dat de menselijke existentie in vraag durft te stellen. En met deze existentie wankelt vaak ook het mogelijk geloof in God.

En laat nu juist Verdi een openheid hebben. Een openheid die agnosten typeert. Een intellectuele eerlijkheid. Ik kan er niets over "weten", maar sluit het bestaan van God, een godheid, niet bij voorbaat uit. Het lezen van Immanuel Kant heeft al vele mensen gered of tot andere inzichten gebracht.

Een requiem waarin de twijfel centraal staat. 'Libera me', het laatste deel van het requiem, laat dit duidelijk zien (horen). Een deel in zeven bewegingen. Afgrijzen (Libera me), zoeken naar evenwicht (tremens factus), paniek (dies irae), eenheid van het ontroostbare individue en de lijdende collectiviteit (requiem aeternam), strijd (libera me), jammeren/aanklacht en eindigend in een smeekbede (en angst). De kwellende twijfel blijft, de menselijke machteloosheid, angst en onzekerheid. En God zwijgt?