CHRISTOPHER HITCHENS

Volgende week zondag op Klara, in het programma Rondas, om 11 uur: een niet te missen interview met de fris gewassen auteur van God is niet groot.

NICK CAVE

De koning van het macabere lied heeft een nieuwe schijf uit. Nick Cave, onlangs nog vijftig geworden, heeft met Dig, Lazarus, Dig!!! zijn 14e album met the Bad Seeds afgerond en aan het 'kritische' gehoor van zijn publiek blootgesteld. Op myspace vind je een hele week een volledige preview van deze nieuwe plaat. En laten we eerlijk zijn, net als die andere oude rot in het vak – Neil Young – bewijst Cave eens te meer dat de muziekgeschiedenis nog niet volledig geschreven is. Niet dat je veel vernieuwing moet verwachten van hem.

Dat Nick Cave een duizendpoot is, op het hoogtepunt (of kan hij nog hoger klimmen?) van zijn artistieke kunnen, bewijzen zijn vele nevenactiviteiten. Twee soundtracks, waaronder The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (met Warren Ellis met wie hij eerder ook al de muziek voor the Proposition schreef), en een nieuwe groep Grinderman.

‘Vuilniskunstenaars’ Tim Noble en Sue Webster verzorgden het hoeswerk van deze nieuwe – ach, laat ik ook maar met superlatieven werpen “vette” - plaat. Niets is wat het lijkt, ook niet bij het kunstminnende koppel dat aan de hand van afval andere werelden creëert. Af en toe mag er eens gelachen worden vanuit de diepste krochten van het menselijk bestaan... (P)

LEONARD NOLENS

Wij maken lange dagen

Jij blijft mijn grote liefde
In de maak, jij maakt
Mijn nachten wachtenwit
Als dit papier, jij maakt me
Zwart als het gat in het blad
Gebrand van dit gedicht,
Een vergezicht van niets.
Zo blijven wij vervuld
Van al het onvervulde

Jij bent mijn vraag, jij bent
Mijn bange vragen voor.
Wij maken lange dagen.
Die staan hier in een koor
Van hoog tot laag bijeen
Te dansen in mijn keel.

Ik neem hier geen verhaal
Op jou, ik haat het hiaat
Dat ons heeft afgesproken.
Ik blijf je grote liefde
In de maak, ik maak
Je nachten wachten wit
Als dit papier, ik maak je
Zwart als een gat in het blad
Gebrand van dit gedicht.

(Leonard Nolens)

FRANCIS ALBERT SINATRA

Als je uitgelachen wil worden, moet je maar eens aan oningewijden vertellen dat je dodelijk verslaafd bent aan de muziek van Frank Sinatra. Inderdaad, aan de stem van de zanger van Love and Marriage. Je wordt ingesmeerd met pek en veren. Tot je de samenwerking tussen The Voice en Antonio Carlos Jobim, de beroemde Braziliaanse componist, oplegt.

De lp Francis Albert Sinatra & Antonio Carlos Jobim verscheen in 1967, op het hoogtepunt van de bossa nova-invasie in Amerika. (Denk vooral aan Astrud Gilberto.) Op Zwarte Vijvers strooien we graag met superlatieven: briljant, nooit meegemaakt, essentieel enzovoort. Maar wat het duo hier presteert, is zonder twijfel het geniaalste album dat ik ooit in handen had. Ongehoord. Sinds ik deze vergeten parel enkele jaren geleden voor het eerst beluisterde, is er niets dat maar enigszins in de buurt komt.

Sinatra verbijt zijn liefdesverdriet, fluistert, verlangt in stilte, concentreert zich en mediteert. De composities van Jobim druipen van melancholie en pakken je warm in met Latin melodieën en ritmes. Sinatra mijmert in het Engels. Jobim repliceert of herhaalt in het Portugees. Om je volledig te overtuigen van Sinatra's genie: een fragmentje uit een tv-show. Het optreden van de twee lijkt wel een promoclip avant-la-lettre, met vier selecties uit het album: Quiet Nights and Quiet Stars, Change Partners, I Concentrate on You en het onvermijdelijke The Girl from Ipanema. En met Sinatra als het summum van cool: rokend alsof hij in zijn eigen huiskamer zit. Wie graag een kopietje van de cd wil, laat maar iets weten.

BELGIESE ZONDAG

BELGIESE ZONDAG

DE PETOMAAN

Le pet qui ne peut sortir
A maints la mort fait sentir,
Et le pet de son chant donne
La vie à mainte personne:
Si donc un pet est si fort,
Qu’il sauve ou donne la mort,
D’un pet la force est égale
A la puissance royale. (Ronsard)

Jaren geleden vertelde iemand me dat echte liefde erin bestaat iemand zijn boeren en scheten te aanvaarden. Niet het zeemzoeterige geklets over rozengeur en maneschijn. Valentijn met een stinker. Als jongeling is dit nu wel het laatste waaraan die heilige liefde gekoppeld wordt. Liefde is mooi, heerlijk, dat goede gevoel, de eerste de beste schlager van Laura Lynn. Dromen van palmbomen, zonneschijn ergens aan een parelwit strand met je geliefde. En darmstormen horen niet thuis in dat plaatje.

Liefde is datgene wat niet van deze aarde komt, verheven boven het menselijke zelf. En als we wakker worden uit onze droom ligt daar een mens naast ons in bed, van vlees en bloed. Met eigen, specifieke geuren en kleuren. Zou Mozart ook zo geniaal geweest zijn met zijn achterwerkgeluiden (en hij kon er wat van volgens de overleveringen)? Welke liefdesonnetten zijn er allemaal geschreven vanuit die dampende veesten? Trouwens, moeten we beschaamd zijn voor de persoon waarvan we houden? Laat de liefde terug tot de aarde komen, beste Valentijnen!

Ondertussen kennen we allemaal al wel de uitgebreide kennis van Gerrit Komrij voor de menselijke uitwerpselen. Voor meer en gedetailleerde informatie verwijs ik met veel plezier naar zijn Kakafonie. Encyclopedie van de stront. Vele groten zijn hem echter voorgegaan in hun bespiegelingen omtrent het menselijke al te menselijke. Montaigne, Thomas More, Erasmus, Augustinus, James Joyce, Mozart, en ga zo maar verder. Fascinerend? Wat te denken van de Petomaan, de unieke ‘kunstenaar’ die de wereld schokte? Of van de gazogrammen van Serge Gainsbourg? Deze Nederlander kon er ook wat van:

Maak van jouw scheet een donderslag
Ik hoop dat ik er nog een zooitje laten mag
Maak van uw scheet een donderslag
Maak van uw scheet een donderslag, paa. (Herman Brood)

Voor degenen die zich nu bevrijd voelen van elke morele en sociale regelgeving omtrent scheten, onthoud dat als er derden bij zijn een knetterende scheet gecamoufleerd dient te worden door luid te hoesten (aldus Erasmus). En als er enige geurhinder gepaard gaat met het gebeurde moet je als eerste één van de andere aanwezigen uit het gezelschap als schuldige aanduiden. (P)

NORWEGIAN WOOD

Haruki Murakami, het is een schrijver die op deze blog nog niet ter sprake kwam. Sommige onderwerpen liggen je zo nauw aan het hart, dat je ze het liefst voor jezelf houdt. Zelfs op een persoonlijke blog. Zoals bekend circuleert de naam van de Japanner de laatste jaren als mogelijke Nobelprijskandidaat. Laat het alstublieft niet zo ver komen. Ook voor mogelijke verfilmingen van zijn werk houden wij ons hart vast. Murakami is voor mijn part inderdaad de briljantste schrijver van de laatste decennia. Maar houd het stil!

Wat zijn hypersensitieve romans dan zo boeiend maakt? Daar heb ik allerlei theorieën over, maar te weinig woorden om ze in een hapklare vorm te gieten. Om toch een poging te wagen. Murakami behandelt het Leven zelve. En hoe het geleefd 'mag' worden. Om de zoveel tijd stoot ik wel op een site gewijd aan de kluizenaar. Recent nog kwam ik terecht op Exorcising Ghosts. De maker van de website selecteert geregeld een mooi citaat van de Japanner. Dat van deze maand komt uit Norwegian Wood, de roman die voor een definitieve doorbraak zorgde bij het grote, ook Westerse publiek:

"But who can say what's best? That's why you need to grab whatever chance you have of happiness where you find it, and not worry about other people too much. My experience tells me that we get no more than two or three such chances in a life time, and if we let them go, we regret it for the rest of our lives."

LANZAROTE

Van tijd tot tijd laat ik me weer eens verleiden tot het lezen van een roman van Michel Houellebecq. Niet dat het me zou tegenvallen. Maar Houellebecq is een harde confrontatie. Eentje met een (naar warmte zoekende) kille werkelijkheid. Een onmogelijkheid, een illusie rijker, menselijke warmte armer. Gewoon botsende atomen, meer niet. Elkaar verstaan is een onmogelijke opdracht, niet vol te houden. Anders zouden we misschien te hoge verwachtingen kunnen stellen ten opzichte van het leven. Chemie zonder gevoelens. De natuur heeft zichzelf niet opgezadeld met overbodige ballast. (Waarom een mens dan wel?)

Een barre, uitgestorven wereld, letterlijk en figuurlijk. Een vakantieoord voor de één, een confronterende werkelijkheid voor de ander (een verbanningsoord voor nog anderen)... zo klinkt het in zijn roman Lanzarote. Midden in de wereld. Een dorre boel, vulkanische resten en hier en daar een cactus ter opvrolijking van het geheel. Vakantie, we zien wel wat er van komen zal. Wie zou er niet cynisch van worden.

Soms doet dit denken aan die fantastische film van Sofia Coppola Lost in translation. Alleen in deze laatste slagen de personages er wel in enige positieve wendingen te geven aan hun leven.

En toch weerklinkt in het oeuvre van Houellebecq eveneens (af en toe) de schreeuw van een mens, of wat er toch voor moet doorgaan. “Allereerst wil ik u hartelijk bedanken dat u mij gedurende deze paar dagen als een mens behandeld hebt. Dat mag voor u vanzelfsprekend lijken; voor mij is het dat niet.” Veel verwachtingen omtrent het leven kan je dit toch niet noemen? Waarom lijkt het dan zo moeilijk en onoverkomelijk? (P)

THE KITE RUNNER

Een tijdje geleden werd op Zwarte Vijvers reikhalzend uitgekeken naar de verfilming van het pakkende boek De Vliegeraar van Hosseini. Vanaf 13 februari valt die in de Vlaamse bioscopen te bekijken. Marc Fosters verfilming werd genomineerd voor twee Golden Globes, namelijk Beste niet-Engelstalige film en Beste Originele Score/Filmmuziek voor een Langspeelfilm (Alberto Iglesias). Ook al valt er over die tweede nominatie, volgens mij, te discussiëren, toch zijn de 129 minuten voorbij vooraleer je begint af te tellen. Maar ligt dat aan het verhaal of aan de verfilming?

Zeker het eerste deel van de film is een eerlijke, poëtische en ontroerende versie van Hosseini’s verhaal over de jongens Amir en Hassan, de Sultans van Kaboel. De prachtige landschappen, mooie camerastandpunten en vooral het sterke verhaal slepen je zo mee naar het Afghanistan van de jaren ’70. Foster volgt het boek hondstrouw. Als gulzige lezer kan je bepaalde dialogen haast mee reciteren, het volgende shot voorspellen en je handen voor de ogen brengen voor wat al tijdens het lezen van het boek haast niet te visualiseren was. En net daardoor maakte Foster geen meesterwerk. Hij gebruikt een ander medium, toegegeven, maar hij voegt niets toe. Hij prikkelt te weinig en vervalt in een haast klef Hollywoodiaans einde. In het tweede gedeelte van de film kiest Foster er bovendien voor een aantal cruciale scènes af te zwakken, tekenende details weg te laten en complexe verhoudingen uit te vlakken. Foute keuzes, als je het mij vraagt. Het verarmt het verhaal. Aan de (onervaren) acteurs ligt deze wat tegenvallende verfilming niet. Vooral Homayoun Ershadi, als vader van Amir, overtuigt. Maar de jonge Ahmad Khan Makmood Zada (Hassan) en Zekira Ebrahibi (Amir), die beiden debuteren, vinden moeiteloos de weg naar je hart.

Misschien is het een oneerlijke strijd om eerst een boek te lezen en de verfilming ervan daaraan af te meten. Ergens blijf je altijd wat op je honger zitten en revolteert je ongebreidelde fantasie tegen het vervlakkende van het filmmedium. Toch blijft er voor mij in The Kite Runner voldoende van Hosseini’s verhaal over om naar de bioscoop te gaan. Maar als je vindt dat het echt tijd is ‘to be good again’, lees dan het boek. (S)

THE TRIAL

Morgen toont het Leuvense Cinemazed The Trial, een filmbewerking uit 1962 van Kafka's beroemdste roman door Orson Welles. Enkele nodeloze weetjes om de bioscoopervaring compleet te maken:

.

1. Orson Welles noemde dit zijn beste film. En dat wil iets zeggen als je weet dat zijn eerste, Citizen Kane, steevast op de eerste plaats eindigt in lijstjes van beste films aller tijden.

2. Welles dubde een paar zinnen van hoofdrolspeler Anthony Perkins, maar de ster van Hitchcocks Psycho kon nooit achterhalen welke precies. In totaal dubde Welles trouwens minstens 10 stemmen in deze film.

3. K.'s bureau werd gefilmd in een leegstaand Gare d'Orsay, net voor het station een gerenommeerd museum zou worden.

4. De soundtrack bestaat voornamelijk uit het gevoelige Adagio in C van Tomaso Albinoni.

5. Welles wijkt soms behoorlijk af van de oorspronkelijke roman. Joseph K. wordt bijvoorbeeld niet vermoord met een mes omdat volgens de regisseur de Holocaust te vers in het geheugen lag.

.

6. Kafka laat in het midden of K. schuldig is. Orson Welles in een interview na de première: 'He's guilty as hell.'

STYLE IT TAKES

I've got a brillo box and I say it's art
It's the same one you can buy at any supermarket
cause I've got the style it takes
And you've got the people it takes

John Cale & Lou Reed, Style it takes

SEX PARTS

Twee weken geleden werd in Antwerpen een tentoonstelling van Louis Paul Boons Fenomenale Feminatheek verboden. Vooral De Morgen maakte daar heel wat heisa rond. Alles moet kunnen. Alles mag getoond worden. Maak de laatste heilige huisjes met de grond gelijk, dachten ze bij de krant. En prompt toonde de redactie op haar website foto's die volgens Ludo Helsen het daglicht niet mogen zien. Want een open geest beleeft meer... Ik geloof dat je de foto's nog altijd op http://www.demorgen.be/ kunt bekijken.

Iedereen die Boons Eros en de eenzame man heeft gelezen, weet dat de schrijver niet vies was van een pedofiele pennentrek meer of minder. En als je door de feminatheek wandelt, stoot je geheid op een plaatje dat je maar beter niet op je pc downloadt, want voor je het weet ben je de schakel in een ongepast netwerk. Behoorlijk hypocriet was het dan ook van de krant om alleen de brave prentjes te tonen. Waarom gingen ze niet voor de hardcore beelden? Hadden ze schrik om zelf een illegaal pad te bewandelen?

Het tijdperk van de polaroid is officieel afgesloten. Met enige nostalgie blader ik dan ook door een catalogus van Andy warhol: Ladies & Gentlemen, Sex Parts, Torsos, Polaroids. Warhol vroeg - vooral in de jaren 70 - aan bezoekers van The Factory even naakt voor zijn camera te poseren voor een 'anonieme' polaroid van zijn of haar (vooral zijn) geslachtsdelen. Zijn niets verhullende foto's werden al tentoongesteld en verschenen net als de Feminatheek in boekvorm. Maar ze zijn zo 'into your face' dat ik niet onmiddellijk uitttreksels op het net vond.

Hebben Warhols polaroids artistieke waarde? Ongetwijfeld, want ze werden genomen door de invloedrijkste kunstenaar van de vorige eeuw. Zit iemand te wachten op een expositie van de Feminatheek? Stel dat de grote Vlaamse schrijver nu eens toevallig bierviltjes had verzameld? Of Artis-punten? De artistieke en opwindende waarde van de blote madammen ligt volgens mij ver onder het vriespunt.

THE ART OF TRAVEL

'I was to discover an unexpected continuity between the melancholic self I had been at home and the person I was to be on the island, a continuity quite at odds with the radical discontinuity in the landscape and climate, where the very air seemed to be made of a different and sweeter substance.'

uit: Alain de Botton, The Art of Travel (2002)

foto: Ireland's eye

POLAROID

Opnieuw komt een tijdperk ten einde. Geruisloos, zonder enige drukte, zonder enig overdonderd geluid. Niemand is er rouwig om. Waarom zouden we? We hebben er eens geen oorlog voor nodig gehad om het duidelijk te maken. En daarbij, de alternatieven zijn nog handiger, nog sneller en nemen nog minder plaats in. De polaroid is ten dode opgeschreven. Fotografie zal nooit meer zijn wat het was. Digitale technologie in plaats van instant succes van een polaroid. Het synoniem van een levensstijl, een levensvisie zonder enige houvast, slechts momentopnamen?

We moeten er (eindelijk) mee leren leven dat alles virtueel wordt. De magie van een voorwerp in handen te hebben, te voelen, te betasten, te besnuffelen - ik lijk wel een hond die zijn behoefte niet kan weerstaan - is stilaan voorbijgestreefd. Enkel nostalgische zielen zullen vasthouden aan die ‘oude’ voorstellingen. Weg ermee! Ontruim de bibliotheken, red de bossen, weg met milieuvervuilende ontwikkelingsproducten, weg met het lichaam... Lang leve de gedachte... Nu nog de mens ‘virtualiseren’ en de wereld zou er een beetje beter uitzien. Een nieuwe levensfase. Hopelijk crasht die digitale schijf niet! (P)

CLADDAGH

Nu Valentijn inderdaad voor de deur staat... Vorige week bezocht ik zoals gezegd de Aran-eilanden, aan de westkust van Ierland. Een boot vanuit het uitgestorven en verzopen maar beroemde pub-dorp Doolin lukte niet. Tot Pasen moet je voor een overtocht naar Galway, een universiteitsstadje dat tijdens het weekend al rond 10 uur 's avonds het decor is van zuipen, kotsen en opnieuw zuipen. Helse taferelen. Binge drinking was plots geen abstract begrip meer.

Maar ik wou het hebben over Valentijn en vlinders in de buik. Tot mijn verbazing vernam ik dat het Keltische Claddagh-symbool ontstond in deze stad, meer bepaald in een gehucht ten westen van de rivier Corrib. De Claddagh-ring bestaat in zilver of goud en symboliseert liefde (het hart), vriendschap (de handen) en loyaliteit (de kroon). Ook hoe je de ring draagt, druipt van de symboliek: verliefd, verloofd of vrijgezel. Moeders gaven traditiegetrouw deze ring door aan hun dochters. Draag je hem aan de linkerhand, met de punt van het hart naar je toe, dan ben je gelukkig getrouwd.

KITSCH

Met het oog op de naderende dag van de liefde, een beschouwing...

“het feit dat tot voor kort het woord stront met ... werd aangeduid had niets te maken met morele overwegingen. U wilt toch niet beweren dat stront immoreel is?! Afkeuring van stront is metafysisch. Ontlasting is het dagelijks bewijs dat men de schepping niet aanvaardt. Het één of het ander: of stront is aanvaarbaar (en dan hoef je de w.c.-deur niet op slot te doen!) of we zijn geschapen op een onaanvaardbare manier. Hieruit volgt dat het esthetische ideaal van de categorische instemming met het bestaan een wereld is waarin stront ontkend wordt en waarin iedereen zich gedraagt alsof die niet bestaat. Dit esthetische ideaal heet kitsch. Het is een Duits woord, ontstaan in het midden van de sentimentele negentiende eeuw, dat later in alle talen is verbreid geraakt. Veelvuldig gebruik heeft de oorspronkelijke metafysische betekenis ervan echter verdoezeld: kitsch is de absolute ontkenning van stront in letterlijke en figuurlijke zin; kitsch sluit vanuit zijn gezichtspunt alles uit wat het menselijk bestaan essentieel onaanvaardbaar maakt.”

Milan Kundera, de ondraaglijke lichtheid van het bestaan. (P)

REM OP DE TIJD

Zoals een auto remmen heeft, zo moet ook de mens remmen hebben, zoals een auto zonder remmen zich te pletter rijdt, zo gaat dat ook met een mens.

Z. Shalev, De tweede familie

De tijd aan banden gelegd in de traagste frontale botsing. Een ‘kunstwerk’ van Jonathan Schipper, te bezichtigen tijdens Artefact in het Stuk te Leuven. (P)

INSTITUTE BENJAMENTA

Man lernt hier sehr wenig, es fehlt an Lehrkräften, und wir Knaben vom
Institut Benjamenta werden es zu nichts bringen, d. h., wir werden alle
etwas sehr Kleines und Untergeordnetes im späteren Leben sein.

Toevalligheden stapelen zich meer en meer op met die informatiesnelweg. Zo leidde mijn zoektocht naar meer informatie omtrent het boek Jakob von Gunten. Een biografie van Robert Walser mij bij de prachtige film Institute Benjamenta van de gebroeders Quay. Ik ben geen grote filmkenner, maar de bevreemdende beelden en het verhaal slorpten meteen de aandacht.

Zowel het boek, de schrijver als de film zijn via omzwervingen tot mij gekomen. Bij het lezen van een ander intrigerend boek - Perlmann’s zwijgen - stootte ik op het boek van Walser. “Alleen was het zo dat de kennis geen enkele macht had over de angst. Door de jaren heen, dacht hij, was de schrik over een vermeend hiaat in zijn kennis veranderd in de schrik over hoe machteloos de kennis was. Die was als een rad dat in een oververhit tempo ronddraaide, zonder ook maar iets teweeg te brengen in zijn ziel en zonder hem te beschermen tegen de dwingende logica van wat hij doormaakte. Perlmann moest denken aan wat Jakob von Gunten over hopeloosheid had geschreven.”

Ik weet niet of ik beschaamd moet zijn dat ik de schrijver (en het boek) niet kende. Het is misschien zoals Perlmann in grote angst constateert en moet ik erkennen dat een mens gewoon niet alles kan kennen. Onze kennis inderdaad in een oververhit tempo ronddraait. Nochtans is Walser niet van de minsten. Kafka was een groot bewonderaar van hem en haalde er inspiratie uit voor zijn proces. Depersonalisatie, het gevoel geleefd te worden in plaats van te leven, een leugen, mijn waarheid... De beelden van de gebroeders hebben me volledig doen opgaan in de ‘surrealistische' wereld van Jakob. Vragen dringen zich op. Een geest raakt in vervoering, buigt zich over de zinvolheid of zinloosheid ervan. En ligt het antwoord werkelijk in een vlucht in de wildernis? Is leven hier werkelijk zo steriel dat we moeten vluchten? En waar brengt die vlucht ons dan?

In gebeurtenissen nog onbepaald ligt een waaier aan mogelijkheden... Soms is er meer leven te vinden in een deur die open gaat dan in een vraag die gesteld wordt. Verleden en toekomst cirkelen om ons heen.

Ich einzelner Mensch bin nur eine Null. Aber weg jetzt
mit der Feder. Weg jetzt mit dem Gedankenleben. Ich gehe mit Herrn
Benjamenta in die Wüste. Will doch sehen, ob es sich in der Wildnis
nicht auch leben, atmen, sein, aufrichtig Gutes wollen und tun und
nachts schlafen und träumen läßt. Ach was. Jetzt will ich an gar nichts
mehr denken.
(P)

PORTISHEAD

Het nieuws circuleerde al een tijdje en wordt nu ook door alle media bevestigd. Father (and mother) of triphop Portishead zal binnenkort een nieuw album uitbrengen. Tien jaar hebben Geoff Barrow en Beth Gibbons nodig gehad om te bezinnen (in allerhande projecten) waarna het eindelijk kwam tot een hernieuwde samenwerking. Eerlijkheidshalve moet vermeld worden dat ze reeds vier jaar aan dit derde album gewerkt hebben. Na ‘dummy’ (1994), en ‘Portishead’ (1998) zal ‘Third’ het volgende album worden in de geschiedenis van de groep. Omschreven als dynamisch en ruw, met sobere ondertoon. Geen oude wijn in nieuwe zakken. Hopelijk waren het tien vruchtbare jaren en zal het wachten binnenkort beloond worden. Op 31 maart zou deze nieuwe plaat in de winkel verschijnen.

Daarnaast keert de groep ook terug naar de concertzalen. Op 8 mei zullen ze een concert verzorgen in Vorst Nationaal. Live zal de groep uitgebreid worden met een drummer, een tweede gitarist en een pianist.

Ter volmaking van het lijstje of Founding Fathers moeten we ook nog Tricky, Massive Attack en Nellee Hooper vermelden. Niet toevallig leden uit het collectief The wild bunch waaraan Barrow meewerkte.

Can't anybody see,
We've got a war to fight,
Never found our way,
Regardless of what they say
(Roads) (P)

KOFFIE ALS KUNST

Koffieliefhebbers weten het wel. Koffie is kunst. Koffie is passie. Koffie is taal. Koffie is verslaving. Maar vooral, koffie is hoge wetenschap. Zoals velen prat gaan op (hun kennis van) goede wijn (bij een maaltijd), zo kunnen sommigen zich ook liederlijk uitlaten over koffie. En dat bakje troost kan vaak een bakje verkeerd zijn. In tijden van senseo en starbuck, van uniformsering van de smaak, houden vele mensen koffie voor dat flauwe aftreksel dat uit vele koffiezetapparaten haar weg naar de maag vindt. En zoals alles uit Amerika: meer is beter. (Een ‘Amerikaanse koffie’ is in vele landen trouwens synoniem voor een grote koffie.)

Italië is zowat de bakermat van de betere koffie. (Al heeft Portugal ook enkele gerenommeerde koffiehuizen). Lavazza, Segafredo en vooral het wereldberoemde Illy. Afgelopen weekend is koffiepaus Ernesto Illy overleden. Hij was niet alleen een geslaagd zakenman maar tevens doctor in de chemie. Koffie als brug tussen kunst, wetenschap en economie (met respect voor milieu en op basis van eerlijke handel).

Koffie moet niet duur zijn. Maar wanneer u een maaltijd serveert, met wijnen die u minutieus uitgekozen hebt, denk dan ook eens aan het einde van de maaltijd! (P)

JORGE LUIS BORGES

Maar al te vaak vergissen mensen zich in de studieachtergrond die ik genoten heb. Vanuit een of andere rare kronkel in de hersenen denken ze dan dat een mens die godsdienst bestudeerd heeft – en nog steeds gefascineerd is door dit fenomeen – een sterk gelovige persoon is. Eufemisme zijn altijd wel te vinden - conservatief, niet bij de tijd, kuddedier en ga zo maar verder - en spoken door hun hoofden. De hoofden van de waarlijk verlichte geesten zeker? Dat er velen onder hen de Da Vinci Code van Dan Brown als waarheid aanzien zegt genoeg. En nu de graftombe van Romulus of Remus te Rome ontdekt is, is het einde (of begin) helemaal zoek. Waar is Kant wanneer je hem nodig hebt.

Onze tijd is gefascineerd door het wetenschappelijk onderuithalen van elk mogelijk godsdienstig bewustzijn. Zoals er altijd mensen geweest zijn die het fenomeen hebben willen bewijzen, zo zijn er ook (meer en meer) die het willen ontkrachten. Richard Dawkins is hiervan het meest actuele voorbeeld. Feit en speculatie door elkaar haspelen. De wetenschap is (slechts) één van de denkvormen waarvan een mens zich kan bedienen om de wereld te ordenen, en zo het menselijk bestaan zelf mogelijk te maken (aldus G. Van Riel). Verwijzend trouwens naar een essay van de Argentijnse filosoof-dichter Jorge Luis Borges over “een zekere Chinese encyclopedie” uit De analytische taal van John Wilkins. “De onmogelijkheid om het goddelijk schema van het universum te doorgronden, kan ons er echter niet van weerhouden menselijke schema’s op te stellen, al weten we dat deze provisorisch zijn.” Het essay heeft – naar het schijnt – aan de basis gelegen voor het filosofisch hoofdwerk van Michel Foucault Les mots et les choses.

Waarover men niet kan spreken, moet men zwijgen. Is een scherp zwaard dat aan twee kanten snijdt. Het wil vooral zeggen dat mensen, dat het menselijk denken, de wetenschap haar grenzen moeten erkennen. We zijn slechts nietige wezens op zoek naar waarheid of waarachtigheid. Ook dit is een onverifieerbare uitspraak. Een nietig wezen dat vrij mag denken dat het zelf god is, dat het onderworpen is aan een god. Dat het niets is, of alles tegelijk. Spreken of zwijgen! Geen eenvoudige keuze. Verheldering zonder zelf een uitspraak te doen.

Meer dan een natuurlijk ding ben ik een mens, vrij. Al zullen mijn genen daar misschien anders over beslissen. Maar menselijke mogelijkheden zijn niet (steeds) gebonden aan het enge milieu waarin deze is opgegroeid. Hoe bevrijdend kan de gedachte zijn dat we slechts nietige wezens zijn, afhankelijk van elkaar en toch zo vrij? De ander is mijn hel niet, al maak ik dat er soms wel van – ook dat is mijn vrijheid. Ook dit is een zo vaak uit de context gerukte frase.

Vaak heb ik echter het gevoel aan een zijlijn te staan. Niet werkelijk deel aan het geheel, er ook niet van onttrokken. Wil ik dat wel eigenlijk? Het stemt me in ieder geval tot nederigheid.

Mijn boeken (die niet weten dat ik besta)
Zijn net zo deel van mij als dit gezicht
Van grijze slapen en van grijze ogen
Dat ik tevergeefs in de spiegels zoek
En dat ik met mijn holle hand bestrijk.
Niet zonder een vanzelfsprekende bitterheid
Bedenk ik dat de wezenlijke woorden
Die mij uitdrukken op die bladen staan
Die niet weten wie ik ben, niet op die ik schreef.
Des te beter. De stemmen van de doden
Zullen mij voor altijd heten.

Jorge Luis Borges, Mijn boeken (P)

LAND ART

Kan een landschap kunst zijn? Volgens de beweging van de Land Art wel. Wereldberoemd werd in 1970 bijvoorbeeld de Spiral Jetty van Robert Smithson. De Amerikaanse kunstenaar trekt buiten de muren van het museum en zet een landschap - in dit geval het Great Salt Lake in Utah - naar zijn hand, het liefst met natuurlijke materialen. Het resultaat is een oermonument dat organisch verankerd is in de natuur, een mythische steiger met prehistorische allures.

Morgenvroeg trek ik naar de Aran Isles, aan de westkust van Ierland. Met eigenlijk maar één doel: de muurtjes zien die de boeren hier eeuwen geleden optrokken. De Aran-eilanden zijn drie eilandjes, het kleinste niet groter dan een zakdoek, die een ongerept baken vormen tegen de beukende Atlantische Oceaan. Om het land te kunnen bewerken, moesten de eerste bewoners het vulkanisch gesteente uit de weidelanden vissen. Het resultaat zijn sublieme netwerken van muurtjes die het territorium van elke boer kunstzinnig afbakenen.

Kunst of Land Art is het wellicht niet. Tenminste als kunst altijd intentioneel is, bijvoorbeeld bewust bedoeld om schoonheid (of lelijkheid) te scheppen. Maar het heeft toch een onschatbare voorsprong op het werk van Smithson en gelijk welke andere twintigste-eeuwse kunstenaar. Namelijk een totaal gebrek aan ego, ego, ego.

JAN SVANKMAJER

Gisteren een gezellige avond doorgebracht in de middeleeuwse loft van A en P. Zoals steeds verrassen ze met een bijbelse vermenigvuldiging van Portugese wijnen en exotische gerechten. Toch één kanttekening: als je bij die twee tafelt, botst het gesprek na een fles of twee drie gegarandeerd op alles en/of niets zeggende frasen als 'ontzag', 'God' en 'de Ander'. Ik ben daar mede schuldig aan. Als Wittgenstein mee had aangeschoven rond de pot couscous, was hij al weggevlucht nog voor zijn bord was opgeschept. Waarschijnlijk de deur dichtslaand met genadeloze woorden als: 'Waarover men niet kan spreken, moet men zwijgen.'

Vermits het nooit de bedoeling kan zijn dat een gezellig etentje uitloopt in het sprakeloos leegprikken van je bord, werd er toch voor gekozen een eindje weg te leuteren en zwammen over 'spiritualiteit' en 'het Licht'. Zeker na de vierde vijfde fles dourowijn. Een klankgedicht van een dadaïst als Hugo Ball of Kurt Schwitters was er niks tegen. Toen ik na middernacht in bed de gesprekken overliep, kon ik alleen maar denken aan de miscommunicatie in sommige filmpjes van de briljante pionier van de animatie, Jan Svankmajer. Meer bepaald aan Dimensions of Dialogue Part 3 uit 1982. Geniet ook van het Tsjechische genie in het verpletterende Part 1 en het dramatische Part 2. Je kunt inderdaad zwijgen. Svankmajer probeert vooral te tonen: Donker Licht Donker. De menswording in 7 minuten.